درمان اضطراب کودکان چگونه امکان پذیر است؟ تا همین چند وقت پیش، صحبت از “اضطراب کودکان” در جامعه‌ای مانند ایران، که به‌طور سنتی از بحران‌های روانی هراس دارد، با تعجب و حتی گاهی استهزا روبه‌رو می‌شد. تصور عمومی این بود که احساس اضطراب فقط برای والدین، آن‌هم کسانی که با مشکلات مالی یا خانوادگی درگیرند طبیعی است. در مقابل، از کودکان و نوجوانان انتظار می‌رفت با داشتن امکانات اولیه‌ای مثل غذا، سرپناه، و محیطی امن، راضی و خوشحال باشند.
اما دنیای امروز با گذشته خیلی فرق کرده و حالا می‌دانیم که داشتن نیازهای اولیه به تضمینی برای ایجاد آرامش و سلامت روان کافی نیست. واقعیت این است که کودکان هم به دلایل مختلف دچار اضطراب می‌شوند و این اضطراب فقط ذهن و روان کودک را درگیر نمی‌کند.
اضطراب در کودکان گاهی می‌تواند باعث مشکلاتی مثل اختلالات خواب، بیماری‌های پوستی، ضعف سیستم ایمنی، و حتی بیماری‌های جدی‌تری مثل آسم، دیابت، یا بیش‌فعالی شود. اضطراب در نوجوانان و بزرگسالان هم بسیار فراگیر است اما دیدن اضطراب یک کودک می‌تواند یکی از سخت و تلخ ترین تجربه‌های والدین باشد، به همین دلیل پس از مشاهده‌ی اولین علائم اضطراب، لازم است نسبت به درمان اضطراب کودکان اقدام کنیم.
به همین دلیل، هر دو والد معمولاً تمام تلاششان را می‌کنند تا فرزندشان را آرام کنند. اما آیا می‌دانید در چنین موقعیتی بهترین کار چیست؟ چطور باید به درمان اضطراب کودکان کمک کرد؟ و چه کارهایی ممکن است نتیجه معکوس داشته باشند؟ برای پاسخ به این سوالات، با ما همراه باشید.
نشانه و علل اضطراب کودکان
اضطراب دوران کودکی، یکی از چالش‌های جدی سلامت روان در دنیای امروز است. دنی پاین، روانشناس برجسته کودک، به این نکته اشاره می‌کند که از هر پنج کودک، یکی در طول رشد خود با نوعی اضطراب بالینی روبه‌رو می‌شود. اگرچه در بسیاری از موارد این اضطراب به مرور زمان کاهش می‌یابد، اما نبود حمایت کافی از سوی والدین یا محیط آموزشی می‌تواند این مشکل را به بحرانی بزرگتر تبدیل کند.
تشخیص اضطراب کودکان همیشه ساده نیست؛ زیرا این مشکل اغلب به‌صورت درونی و غیرمستقیم بروز می‌کند. کودکانی که با اضطراب دست‌وپنجه نرم می‌کنند معمولاً محتاط‌تر، اجتنابی‌تر و درون‌گراتر از همسالان خود هستند. آن‌ها از تجربه‌های جدید یا محیط‌های ناشناخته دوری می‌کنند، به صداهای بلند یا وقایع ناگهانی حساسیت بیشتری نشان می‌دهند و اغلب جسارت کمتری در ابراز وجود دارند.
علائمی مانند ناخن جویدن، مشکلات خواب، دل‌درد، سردرد، تکرر ادرار، یا حتی حالت تهوع و استفراغ نیز می‌تواند نشانه‌های اضطراب باشد. برای کمک به کودکان مضطرب، ابتدا باید نشانه‌ها را بشناسید و دلایل پشت اضطراب آن‌ها را درک کنید. برخی از علل اضطراب کودکان شامل موارد زیر است:
- مشکلات خانوادگی
- اخبار و حوادث
- تغییرات سریع
- مسئولیت‌های فراتر از سن
- زندگی در کنار والدین مضطرب
- مشکلات تحصیلی
- استرس مالی خانواده
- مواجهه با خشونت، تجاوز، یا پرخاشگری
تکنیک روش‌های درمان اضطراب کودکان
ترس، پاسخی است به یک تهدید مشخص، خارجی و آشکار؛ در مقابل، اضطراب واکنشی به یک تهدید مبهم، درونی و ناشناخته است. این تفاوت اولین بار توسط مترجم آثار فروید مطرح شد. شاید به همین دلیل است که ترس برای ما قابل درک‌تر از اضطراب به نظر می‌رسد، چون منشأ آن برایمان آشنا و ملموس است.
در‌واقع محققان بر این باورند که روش‌های متعددی برای کمک به کاهش اضطراب کودکان وجود دارد و خانواده‌ها و مربیان می‌توانند با به‌کارگیری این روش‌ها، به آرام‌تر شدن کودک کمک کنند. اما نقطه شروع همه این تلاش‌ها، حفظ آرامش توسط والدین است. وقتی والدین نتوانند خونسردی خود را حفظ کنند، اضطراب کودک نیز تشدید می‌شود. در ادامه، به چند تکنیک کاربردی برای درمان اضطراب کودکان اشاره می‌کنیم که می‌تواند در چنین موقعیت‌هایی مفید باشد:
درک و تایید احساسات کودک
یکی از راه‌های درمان اضطراب کودکان، درک و تایید احساس کودکتان است. وقتی کودکی درباره نگرانی‌هایش صحبت می‌کند، بیش از هر چیز نیاز دارد احساساتش درک و پذیرفته شوند. گفتن جملاتی مثل «این که چیز مهمی نیست» یا «نگران نباش، خوب می‌شی» تنها این پیام را منتقل می‌کند که شما غریبه هستید، نگرانی او بی‌ارزش و اشتباه است و حتی بیان موضوع در وهله اول اشتباه بوده است.
در عوض، همدلی کنید و احساساتش را تایید کنید. مثلاً بگویید: «می‌فهمم که چرا نگرانی» یا «اگر جای تو بودم، من هم مضطرب می‌شدم.» این نوع پاسخ‌ها به کودک نشان می‌دهد که او تنها نیست و احساساتش طبیعی است. همین حس درک و همراهی می‌تواند به او آرامش بیشتری بدهد.
پرت کردن حواس: یک راهکار ساده اما موثر
وقتی نگرانی کودک به چیزی خارج از کنترل او مربوط است، مثل لغو اردو و با مسابقه به دلیل بارندگی، بهترین کار این است که توجه او را به سمت دیگری هدایت کنید. این تغییر تمرکز نه تنها او را از نگرانی دور می‌کند، بلکه به بهبود روحیه‌اش نیز کمک می‌کند.
فعالیت‌هایی مثل بازی در فضای باز، آشپزی، نقاشی یا حتی کمک در کارهای روزمره می‌توانند ذهن و جسم کودک را درگیر کنند و سطح اضطراب او را کاهش دهند. این “تغییر کانال ذهنی” یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای درمان اضطراب کودکان است و فضایی برای شادی و آرامش بیشتر در زندگی آن‌ها ایجاد می‌کند.
شناخت احساسات: ضروری در آرام کردن کودکان
آموزش نام و مفهوم احساسات مختلف مانند غم، شادی، ترس، نگرانی و خشم به کودکان، ابزاری کارآمد و ضروری برای مدیریت هیجانات و اضطراب‌هایشان است. با فرزندتان در این مسیر همراه شوید، دلیل اضطراب او را شناسایی کنید و علائمی چون تپش قلب یا لرزش دست را که نیز به یاد بسپارید.
این تمرین به کودک کمک می‌کند تا نخست تغییرات جسمی ناشی از هیجاناتش را شناسایی کرده و سپس ارتباطی مؤثر با آن‌ها برقرار کند. این فرآیند نه‌تنها آگاهی کودک از احساسات خود را افزایش می‌دهد، بلکه او را قادر می‌سازد تا بر اضطراب‌هایش غلبه کند، در نتیجه شناخت این احساسات و عواطف برای درمان اضطراب کودکان امری ضروری است.
بازی آزاد: فضایی برای ابراز احساسات
بازی برای کودکان یک سرگرمی بی‌معنی نیست؛ بازی این فرصت را به آن‌ها می‌دهد تا دنیای اطرافشان را کشف کنند، احساساتشان را بیان کنند و حتی مشکلاتشان را به شیوه‌ای غیرمستقیم حل کنند. بهتر است فضایی بدون قضاوت و دخالت برای بازی و درمان اضطراب کودکان فراهم کنید و به او اجازه دهید قواعد بازی را خودش تعیین کند و شما تنها از دور نظاره‌گر باشید، مگر اینکه خودش از شما بخواهد به بازی‌اش بپیوندید.
خواب و استراحت: کلید ذهن آرام
کودکان مضطرب اغلب با مشکلاتی قبل و یا حین خواب دست‌وپنجه نرم می‌کنند. برای حل این معضل، نخست باید علت اضطراب را شناسایی کرد. آیا ترس از تاریکی باعث این وضعیت شده؟ یا شاید یک شیء خاص موجب نگرانی است؟ آیا رویای مکرر و آزاردهنده‌ای در کار است؟ یا عامل دیگری وجود دارد؟ شناخت این عوامل می‌تواند گامی اساسی برای یافتن راه‌حل‌های مؤثر باشد، مثلا تغییر چیدمان اتاق یا استفاده از چراغ خواب برای کاهش اضطراب و ایجاد حس امنیت می‌تواند کمک‌کننده باشد.
سیستم فرزندپروری: بازنگری کنید
گاهی اوقات، رفتار و روش‌های تربیتی والدین یا حتی خواهر و برادران بزرگتر می‌تواند عاملی برای ایجاد اضطراب کودکان باشد. کمال‌گرایی بیش از حد، کنترل شدید یا شوخی‌های بی‌ملاحظه، فشار روانی زیادی به کودک وارد می‌کند. این شرایط کودک را وادار می‌کند که برای بی‌نقص بودن یا رقابت بی‌وقفه تلاش کند، و هر ناکامی، به جرقه‌ای برای اضطراب و کاهش اعتماد به نفس تبدیل می‌شود، درنهایت یکی از بهترین راهکارهای درمان اضطراب کودکان برخورد درست و سیستم فرزندپروری مناسب است.
کمک و مشاوره: وقتی اضطراب ادامه دارد
اگر علائم اضطراب کودک بیش از دو هفته طول کشید و تأثیرات منفی بر سلامت جسمی، عملکرد ذهنی یا روابط اجتماعی او گذاشت، و روش‌هایی که معرفی کردیم مؤثر واقع نشد، زمان آن رسیده که به یک مشاور کودک حرفه‌ای مراجعه کنید. اضطراب مداوم می‌تواند به سرعت در یادگیری، نمرات درسی و حتی وضعیت عمومی کودک اختلال ایجاد کند. مراجعه به روانشناس کودک نه تنها امری ضروری، بلکه گامی بنیادی برای شناسایی ریشه مشکل و درمان اضطراب کودکان به روش‌های علمی و مؤثر است. با اقدام به‌موقع، می‌توانید از تبدیل درمان اضطراب نوجوانان به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر پیشگیری کنیم.
سخن پایانی
اضطراب کودکان، گرچه کمتر از اضطراب در نوجوانان مشهود است، اما بی‌توجهی به آن ممکن است در آینده مشکلات جدی ایجاد کند. آرامش روانی کودکان مسئولیتی است که هم بر‌عهده والدین و هم جامعه است. اما چنین مسئله حساسی گاهی فراتر از توان خانه نیاز به توجه و همراهی دارد.
شما می‌توانید با راهکارهای پیشنهاد شده برای کاهش و درمان اضطراب کوکان خود استفاده کنید. همچنین قابل ذکر است که یکی از فواید ورزش برای کودکان، کاهش اضطراب و استرس است، پس ورزش‌های هوازی و فعالیت بدنی ممکن است به کودکنتم کمک کند.
در مدرسه بین المللی حکیم، ما معتقدیم که شناخت و پذیرش احساسات، کلید اصلی کمک به کودکان برای عبور از اضطراب است. با فراهم کردن محیطی امن برای بیان نگرانی‌ها و به‌کارگیری روش‌های علمی و عملی، ما می‌توانیم به دانش‌آموزان کمک کنیم تا دوران کودکی را با آسیب کمتری پشت سر بگذارند.
شما می‌توانید برای گرفتن مشاوره و ثبت نام در مدرسه بین الملل حکیم با شماره 021-79926 تماس حاصل فرمایید، و یا برای خواندن مطالب بیشتر به مجله اینترنتی حکیم مراجعه کنید.
سوالات متداول
در این قسمت به سوالات متداول شما پاسخ می‌دهیم.
چطور بفهمم اضطراب کودکان طبیعی است یا نیاز به کمک مشاور دارد؟
اگر اضطراب کودک، زندگی روزمره‌اش را مختل کرده، مثلاً در خواب، غذا خوردن یا رفتن به مدرسه مشکل دارد و این وضعیت بیش از دو هفته ادامه یافته، وقت آن است که با یک مشاور کودک مشورت کنید.
آیا بازی یا فعالیت‌های خلاقانه واقعاً اضطراب کودک را کم می‌کنند؟
البته، بازی‌های آزاد و فعالیت‌هایی مثل نقاشی، ابزارهایی فوق‌العاده برای تخلیه احساسات و درمان اضطراب کودکان هستند. این کارها به آن‌ها کمک می‌کنند تا ذهنشان آرام شود و احساساتشان را بهتر بیان کنند.
آیا اضطراب کودکان با رشد و در طی زمان خودبه‌خود از بین می‌رود؟
گاهی اضطراب کودکان با بزرگتر شدن کاهش می‌یابد، اما بدون توجه و حمایت، ممکن است به مشکلات روانی مزمن در بزرگسالی تبدیل شود. مداخله زودهنگام می‌تواند مانع از بروز این مشکلات شود و مسیر رشدی سالم‌تر را برای کودک فراهم کند.
